قالیچه کردستان از نگاه تولیدی فرش رحیمی

کردستان ایران از دیدگاه قالیبافی دارای دو قطب فعال است که یکی از آن‌ها شهر سنندج و دیگری بیجار است. قالیبافی و پیشرفت آن در سنندج را تا حد زیادی باید مرهون مقامات محلی دانست که در سده‌های قبل در آنجا حکومت می‌کرده‌اند و از این هنر و سایر هنرها حمایت می‌کرده‌اند. بنابراین می‌توان برای آن حداقل سابقه‌ای حدود ۱۰۰ سال را در نظر گرفت. ولی شهرت سنندج بیشتر به واسطه گلیم‌های بسیار نفیس آن که دارای آوازه جهانی است. ساختار دشت‌ها و کوهپایه‌های کردستان یکی از مناطق مهم گله داری کشور است که گوسفندان آن نیز معمولاً از نژادهای “کردی” و “مریوانی” است. پشم مصرفی در قالیبافی سنندج بیشتر از نوع دستریس و بسیار نازک است. تا حدی که گاهی اوقات تفکیک و تشخیص نخ‌های دستریس و کارخانه‌ای مشکل است . قالی‌های سنندج به روش ترکی چله کشی می‌شوند و چله‌ها امروزه از جنس پنبه می‌باشند. قالی‌های اصیل کردستان به ویژه سنندج از نوع یک پود ضخیم است که به نظر می‌رسد استفاده از یک پود در بافت قالی متاثر از دست بافته‌هایی چون گلیم ، گبه و … باشد . ولی امروزه در بافت قالی‌ها از هر نوع پود استفاده می‌شود . دارهای مورد استفاده در مناطق شهری عمودی و از نوع ثابت است . رج شمار فرش‌های قدیمی سنندج بین ۱۵ و حداکثر ۲۵ متغیر بوده‌اند . اگر چه در معدود نمونه‌های نفیس و منحصر به فرد رج شمارهای بالاتر نیز دیده شده ، اما قالی‌های امروز سنندج دارای رج شماری بین ۲۵ تا ۳۵ هستند .

یکی از ویژگی‌های بارز قالی‌هایی سنندج، پرزهای کوتاه آن است که معمولاً پرداخت و قیچی آن در زمان بافت صورت می‌گیرد. با وجود آنکه گره نامتقارن در میان اهل فن به “گره فارسی” یا “گره سنه” (نام قدیمی آن شهر) معروف است ، با این حال فرش‌های سنندج با گره‌ای از نوع متقارن یا به عبارتی گره ترکی بافته می‌شوند . بکارگیری الیاف کاملاً تابیده شده توسط قالیبافان موجب شده که گره‌های فرش آنان در پشت فرش به خوبی دیده شو د . تمایل بافندگان در نوع بافت بیشتر به قالی‌های “لول بافت” است.

قالیبافی از نگاه تولیدی فرش رحیمی

قالی بافی در کردستان بسیار رایج است و نام کردستان همیشه مترادف با مهم‌ترین قالیهای دستبافت بوده که با کمال ذوق و سلیقه پدید آمده‌است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوکان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یکی از پر ارزشترین فرشهای ایران است بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در کردستان طرحهای شکسته بوده و به ندرت از طرحهای دیگر استفاده می‌شود، از میان این طرحها می‌توان به طرح ماهی درهم (هراتی)، ریز ماهی نقش بته ای، گل وکیلی، گل میرزا علی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره کرد.

فرش بیجار از نگاه تولیدی فرش رحیمی

ویژگی شاخص فرش بیجار، ساختار متراکم این قالی‌هاست. بافت آن‌ها به گونه‌ایست که نمی‌توان آن‌ها را تا کرد. در مراحل اولیه تجارت فرش، این گونه فرش‌ها را «لول» می‌نامیدند. این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرش‌های بیجار است. برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است، یک پود بسیار ضخیم را علاوه بر یکی دو پود نازک، وارد بافت فرش می‌کنند. این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار می‌شود. با کوبیده شدن گره‌ای فرش توسط شانه آهنی، بافت فرش بسیار محکم‌تر می‌شود. نقش فرش‌های این منطقه بیشتر شامل طرح‌های منظم است و به نسبت نوع روستایی آن، دارای خطوط ملایم‌تر و نقش مایه‌های طبیعی‌تری است. در این طرح‌ها، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش‌هایی که تحت تأثیر مدل‌های روستایی و قبیله‌ای است، دیده می‌شوند. این قالیچه‌ها که از جذابیت و گیرایی خاص برخوردارند، بافتی ظریف دارند و اصالت و سادگی در طرح و رنگ آن‌ها مشهود است. قالیچه سنندج از لحاظ سبک کاملاً متفاوات است و با محصولات دیگر نقاط ایران هیچ شباهتی ندارد. قدمت، کیفیت و ظرافت قالی سنندج به حدود سه قرن پیش یعنی زمان تبدیل شدن سنندج به مرکز استان کردستان باز می‌گردد.

وضعیت فعلی از نگاه تولیدی فرش رحیمی

بافت‌های امروزی سنندج اغلب یکنواخت بوده و مهارت بافندگان و طراحان آن در دهه‌های اخیر تغییر چندانی نکرده‌است. با مشاهده فرش‌های زیبا و مرغوب گذشته سنندج می‌توان به جرات ادعا کرد که مرغوبیت فرش‌های کنونی سنندج تا حدودی کاهش یافته‌است. از طرف دیگر عدم همخوانی طرح‌های ظریف ، اصیل و قدیمی سنندج با رنگ‌های شیمیایی (که امروزه مصرف می‌شوند) و بافت دو پود ، موجب افت کیفیت قالی سنندج شده‌است. از آنجایی که بخش اصلی بافندگان و رنگرزان استان کردستان را زنان و دختران تشکیل می دهند و عمدتاً بخش عظیمی از کار قالیبافی در تمامی مراحلش در منزل انجام می‌گیرد ، لذا تعداد کارگاه‌هایی که در زمینه قالی سنندج فعالیت دارند ، نسبت به اکثر مناطق دیگر کمتر است . به‌طوری‌که طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی در تابستان ۱۳۸۰ در سراسر استان کردستان فقط ۲ کارگاه ریسندگی و ۷ کارگاه رنگرزی ثبت شده ، وجود داشت

رنگرزی از نگاه تولیدی فرش رحیمی

رنگرزی در سنندج و سایر مناطق کردستان نیز چون بیشتر نواحی ایران ابتدا با رنگرزی گیاهی شروع شد و سپس با سهل الوصول بودن رنگ‌های شیمیایی ، رنگرزی شیمیایی در آن‌ها رواج گرفت که این امر لطمه زیادی به کیفیت قالی‌های بافته شده در این شهر زده است .

فرش بیجار از نگاه تولیدی فرش رحیمی

بیجار به‌عنوان یکی از متقدمین صنعت فرش بافی در ایران به حساب می‌آید، مناطق قالیبافی در گذشته و حال، شامل شهر بیجار و روستاهای اطرافش است.

شمار فراوانی از قالی‌های قدیمی کردستان که هم‌اینک در موزه‌های بزرگ فرش در داخل و خارج کشور نگهداری می‌شوند از قالی‌های بافت بیجار هستند.

قالیبافی در این شهر سابقه دیرینه‌ای دارد و قدمت بافت قالی‌های تاریخ دار بیجار(موجود در خارج از کشور) به سال ۱۲۶۶ (ه.ق) بر می‌گردد.

ویژگی‌های فرش بیجار از نگاه تولیدی فرش رحیمی

ویژگی شاخص فرش بیجار، ساختار متراکم این قالی‌هاست، بافت آنها به گونه‌ایست که نمی‌توان آن‌ها را تا کرد.

در مراحل اولیه تجارت فرش، این گونه فرش‌ها را «لول» می‌نامیدند، این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرش‌های بیجار است.

برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است، یک پود بسیار ضخیم را علاوه‌بر یکی دو پود نازک، وارد بافت فرش می‌کنند، این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار می‌شود، با کوبیده شدن گره‌ای فرش توسط شانه آهنی، بافت فرش بسیار محکم‌تر می‌شود.

نقش فرش‌های این منطقه بیشتر شامل طرح‌های منظم است و به نسبت نوع روستایی آن، دارای خطوط ملایم‌تر و نقش مایه‌های طبیعی‌تری است.

در این طرح‌ها، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش‌هایی که تحت تأثیر مدل‌های روستایی و قبیله‌ای است، دیده می‌شوند.

طرح‌های قالی کردستان از نگاه تولیدی فرش رحیمی

طرح ماهی درهم، عمده‌ترین طرح مورد استفاده قالی سنندج است، هر چند که در گذشته طرح‌های متنوعی در این شهر بافته می‌شد اما امروزه، بخش اعظم قالی‌های دستباف این شهر، طرح ماهی درهم(هراتی) است که در قالب‌های گوناگون لچک ترنج(که در زبان محلی آن را کلاه فرنگ می‌گویند)، سه ترنج و … بافته می‌شود.

اگر چه نمی‌توان طرح‌های گسترده را دسته‌بندی کرد اما می‌توان آنها را تحت‌عنوان‌هایی بررسی کرد:

طرح بته جقه، جقه‌های کردستان با بته جقه‌های مناطق دیگر چون کرمان، قم و … تفاوت دارد، مانند جقه چارکی، جقه توپی، جقه بادامی، جقه نیم گره‌ای ، جقه گره‌ای، جقه و مروارید، جقه و قندیل، جقه زمردی، جقه پا شتری و …

طرح گل فرنگ‌، با ورود پارچه‌های خارجی به ایران، کاربرد طرح گل فرنگ در بسیاری از صنایع‌دستی ایران رایج شد که از آن جمله گل فرنگ‌های متداول صنایع‌دستی در کردستان است, مثل «گل جرسه» که از پارچه‌های ژرسه فرانسوی گرفته شده است، «دسته گل»(گل محمدی) که شامل دسته‌های گل رز و یا «گل میرزاعلی» و … است.

طرح گل و بلبل، این طرح دسته‌هایی از گلها که همراه با شاخه‌هایی که بر روی آن پرندگان قرار دارند، در طرحی موسوم به «عروس و داماد»، علاوه‌بر این گلها و پرنده‌ها، آدمک‌هایی نیز اضافه می‌شوند.

گل وکیلی، زمینه‌ای پر از گل‌های تجریدی که در میان آنها نگاره‌های دیگری نیز نقش شده است.

همانگونه که آمده است امروزه بافت این طرح‌های متنوع بسیار کم شده و می‌توان گفت در پایان جنگ جهانی دوم، بافندگان سنندج این طرح‌ها را کنار گذاشتند و اینک «ماهی سنه» از نقشه‌های رایج سنندج است.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید