یکی از چیزهایی باعث می‌شود فرش دستباف ایرانی در جهان طرفداران زیادی داشته باشد، طرح آن است. طرح فرش دستباف ایرانی زیبا، سحرانگیز و گاهی اوقات معماگونه است و به کار رفتن اشکال و رنگ‌های مختلف در آن باعث می‌شود که به راحتی با هر دکوراسیون و سلیقه‌ای هماهنگ شود.
هنر طراحی فرش یکی از قدیمی‌ترین هنرهای اصیل ایرانی است و اتفاقات مهم تاریخی، آب و هوا، ویژگی‌های طبیعی اقلیم و احساس هنرمند فرش دستباف در شکل‌گیری انواع طرح فرش دستباف نقش پررنگی دارد.
در این مقاله به معرفی مشهورترین طرح‌های فرش دستباف ایرانی می‌پردازیم.
طرح فرش شاه عباسی؛ از مشهورترین گل‌های قالی ایرانی
طرح فرش شاه عباسی از مشهورترین طرح های گل در فرش دستباف است. رواج طرح این گل که شباهت زیادی به گل لوتوس (نیلوفر آبی) دارد، به قرن 17 میلادی برمی‌گردد که سلسله صفوی در حال سقوط بود و از میراث شاه عباس صفوی چیز زیادی باقی نمانده بود.
این طرح معمولا به صورت دورانی و در ترکیب با طرح اسلیمی، ختایی و لچک و ترنج در فرش تکرار می‌شود و هنوز هم کاربرد زیادی در طرح فرش دستباف ایرانی دارد.
طرح شاه عباسی بیشتر در فرش‌های اصفهان، قم و کاشان دیده می‌شود.
طرح درختی؛ یادگار از طبیعت
طرح فرش درختی یکی از زیباترین انواع فرش دستباف است که به صورت ساده یا با جزئیات زیاد اجرا می‌شود و نقشه آن سرتاسری است. برای افزودن جزئیات به طرح درختی، هنرمند فرشباف از عناصر طبیعی محل زندگی خود مثل جانوران (پرنده و حیوانات دیگر) استفاده می‌کند. به دلیل ریشه داشتن درختان در عرفان شرقی، طرح درختی در فرش‌های جانمازی هم به وفور دیده می‌شود.
در میان انواع فرش ایرانی، طرح درختی بیشتر در فرش تهران و تبریز دیده می‌شود و ممکن است با طرح‌های گلدانی، ترنج، آب‌نما و شکارگاه ترکیب شود.
طرح آثار باستانی و ابنیه تاریخی؛ بزرگداشت میراث گذشتگان
این طرح بیشتر در فرش‌های نفیس دیده می‌شود و معمولا ساختمان بناهای تاریخی یا الگوی تکرارشونده در کاشی کاری‌ها و معماری آن‌ها را نشان می‌دهد. آثار باستانی اصفهان و شیراز نقش پررنگی در فرش‌های با طرح ابنیه تاریخی دارند و از آنجایی که فرش می‌تواند به نوعی تابلو قلمداد شود، هنرمندان فرشباف از آن برای نمایش باشکوه آثار باستانی ایران استفاده می‌کنند.
طرح بته جقه؛ یادگار سرو زرتشت
طرح بته جقه نوعی طرح فرش دستباف است که به تنهایی یا در ترکیب با طرح‌های دیگر به کار می‌رود و برخی خاستگاه آن را دین زرتشتی و درخت سروی می‌دانند که زرتشت کاشته و به دلیل حوادث تاریخی، قد خم کرده است. طرح بته جقه بیشتر در ترکیب با طرح محرمات، گل، لچک و ترنج به کار می‌رود و در بیشتر شهرهای ایران کاربرد دارد؛ اما ممکن است نقش و اندازه آن در مناطق مختلف متفاوت باشد.
طرح اسلیمی؛ از پرکاربردترین انواع طرح فرش دستباف
این طرح نوعی شاخه درخت با حالت دورانی را نشان می‌دهد که دارای گل و برگ‌های متعدد است و در اطراف مدال یا ترنج فرش تکرار می‌شود. بسته به فاصله و شکل قرار گرفتن شاخه‌ها نسبت به یکدیگر، طرح اسلیمی را به انواع دهن اژدر، بندی، شکسته و… دسته‌بندی می‌کنند. لازم به ذکر است که طرح اسلیمی بیشتر در ترکیب با لچک و ترنج، گل شاه عباسی و… به کار می‌رود.
طرح افشان؛ گل‌های به‌هم‌پیوسته
این طرح فرش دستباف شباهت زیادی به طرح اسلیمی دارد و به شکل شاخه‌هایی پر از گل و برگ است که در سرتاسر فرش تکرار شده‌اند؛ اما بر خلاف طرح اسلیمی این شاخه‌ها گسترده‌تر و پیوسته‌تر هستند. نقشه فرش با طرح افشان معمولا سرتاسری است و در آن قرینه کاری کمتر رعایت می‌شود. طرح افشان معمولا با طرح‌های گل شاه عباسی، بندی، گل اناری، ترنج، دسته گل و حیوان ترکیب می‌شود.
طرح واگیره‌ای؛ تکرار نقش‌های زیبا
واگیره به معنای تکرار است و طرح واگیره ای یعنی این که یک نقش ثابت در طول یا عرض فرش مدام تکرار می‌شود. این طرح با نام بندبندی هم شناخته می‌شود و بیشتر در فرش‌های یزد، ترکمن و… کاربرد دارد. این طرح معمولا در ترکیب با طرح‌های اسلیمی، پیچک، شکسته، مستوفی، قاب‌دار، خوشه انگور و دسته‌گل به کار می‌رود.
طرح شکارگاه؛ شبیه به مینیاتورهای ایرانی
طرح شکارگاه از نفیس‌ترین انواع فرش دستباف است و از چند شکارچی که در حال شکار حیوان هستند تشکیل می‌شود. البته به جز شکارچی و شکار، ممکن است در این طرح انواع حیوانات و احشام هم تصویر شوند. همان طور که می‌توان حدس زد، این طرح بیشتر در بین عشایر و مناطقی که نزدیک به طبیعت هستند رواج دارد. مثلا در فرش بیجار که متعلق به شهری کوهستانی است، از طرح شکارگاه زیاد استفاده می‌شود.
طرح قابی یا خشتی؛ تکرار دلپذیر
این طرح فرش دستباف ایرانی گاهی به صورت واگیره‌ای کار می‌شود و با این وجود، یکی از زیباترین طرح‌های فرش ایرانی است. همان طور که از نام آن می‌توان حدس زد، طرح قابی مجموعه‌ای از چند قاب فشرده و در کنار هم است که ممکن است طرح داخل قاب‌ها به صورت متناوب تکرار می‌شود. برای تزیین قاب‌های این طرح از نقش گل و درخت استفاده می‌شود و ممکن است آن را با طرح ترنج یا اسلیمی ترکیب کنند.
طرح گلدانی؛ شبکه فشرده گل‌ها
این طرح فرش دستباف معمولا کمیاب است و از آن بیشتر در فرش تبریز استفاده می‌شود. گلدانی پر از گل که گل‌های آن کل فرش را در بر گرفته‌اند، بازیگر اصلی این طرح است و امکان دارد این گلدان به صورت تکی یا چندتایی و متقارن تصویر شود. طرح گلدانی را معمولا با طرح‌های محرابی، ظل‌السلطان (گل و بلبل)، ختایی و لچک و ترنج ترکیب می‌کنند.
طرح محرمات؛ ردیف‌های پرنقش و نگار
این طرح فرش دستباف یکی از زیباترین و چشم‌نوازترین نقش و نگارها را دارد. برای طراحی آن، معمولا در طول فرش چند ردیف موازی ایجاد می‌کنند، به نوعی که در نگاه کلی راه راه به نظر می‌رسد. درون هر کدام از ردیف‌ها، طرح‌های مختلف بته جقه، اسلیمی، ختایی و گل کار می‌شود؛ اما رنگ زمینه همه طرح‌ها یکی است. ابعاد فرش‌های با طرح محرمات معمولا از ابعاد استاندارد فرش تبعیت نمی‌کنند.
طرح محرابی؛ یک تابلوی نقاشی
طرح محرابی از جمله انواع طرح فرش دستباف است که شباهت زیادی به یک تابلوی نقاشی دارد و در آن یک محراب با ستون و سرستون، قندیل و درختچه‌های کوچک تصویر می‌شود. معمولا سقف محراب تزیینات بیشتری دارد و نزدیک به نیمی از طرح را در بر می‌گیرد. طرح محرابی معمولا با طرح‌های درختی و گلدانی ترکیب می‌شود.
طرح ماهی؛ پرجزئیات و خیال انگیز
برخلاف بیشتر انواع طرح فرش دستباف که یادآور طبیعت هستند، طرح ماهی بیشتر ما را به یاد حوض آب و دسته بزرگی از ماهی‌های در حال شنا می‌اندازد. این طرح با نام ماهی درهم شناخته می‌شود و در میان انواع فرش ایرانی، شباهت زیادی به طرح واگیره‌ای دارد. در وسط این طرح معمولا یک لوزی بزرگ قرار دارد که طرح‌های ریز در داخل و اطراف آن تکرار شده‌اند. زادگاه طرح ماهی بیرجند است.
طرح ایلی؛ زاییده ذهن هنرمند فرشباف
این طرح فرش دستباف امروزه کاربرد کمتری دارد و بیشتر در فرش‌های عشایری دیده می‌شود. طرح‌های ایلی از قدیمی‌ترین طرح‌های فرش ایرانی محسوب می‌شوند و در آن‌ها هنرمند فرشباف با کمک تخیلات خود، طبیعت اطراف محل زندگی خود را تصویر می‌کند. نقوش طرح ایلی ممکن است نامنظم باشد و فرش‌های بافته شده با این طرح را معمولا به نام سفارش دهنده نام‌گذاری می‌کنند.
بهترین انواع طرح فرش دستباف در فرش رحیمی
در این مقاله به معرفی دسته‌بندی‌های مختلف طرح فرش دستباف ایرانی پرداختیم و به ویژگی‌های هر کدام اشاره کردیم. فرش رحیمی عرضه‌کننده بهترین طرح‌های فرش عشایری و بیجار است و در تولید فرش‌های آن از پشم دستریس با رنگ گیاهی استفاده می‌شود. استفاده از این نوع نخ باعث می‌شود که رنگ فرش ماندگاری بالاتری داشته باشد و هنگام شستشو پخش نشود.
همچنین اگر در مورد انتخاب طرح فرش مطمئن نیستید، می‌توانید از سرویس پرو فرش رحیمی استفاده کنید. برای سفارش فرش و کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید با شماره فرش رحیمی تماس بگیرید یا به صفحه اینستاگرام رحیمی کارپت سر بزنید.
